سوره ناس

تفسیر نمونه ج : 27ص :466

تفسیر نمونه ج : 27ص :467

( 114 )سورهناس این سوره در مکه نازل شده و داراى 6 آیه است

تفسیر نمونه ج : 27ص :468

محتوى و فضیلت سوره ناس

انسان همیشه در معرض وسوسه‏هاى شیطانى است ، و شیاطین جن و انس کوشش دارند در قلب و روح او نفوذ کنند ، هر قدر مقام انسان در علم بالاتر رود و موقعیت او در اجتماع بیشتر گردد ، وسوسه‏هاى شیاطین شدیدتر مى‏شود ، تا او را از راه حق منحرف سازد و با فساد عالمى عالمى را بر باد دهد.

این سوره به پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به عنوان یک سرمشق و پیشوا و رهبر دستور مى‏دهد که از شر همه وسوسه‏گران به خدا پناه برد .

محتواى این سوره از جهتى شبیه سوره فلق است ، هر دو ناظر به پناه بردن به خداوند بزرگ از شرور و آفات مى‏باشد ، با این تفاوت که در سوره فلق انواع مختلف شرور مطرح شده ، ولى در این سوره فقط روى شر وسوسه‏گران ناپیدا ( وسواس خناس ) تکیه شده است.

در اینکه این سوره در مکه نازل شده است یا در مدینه ؟ باز در میان مفسران گفتگو است ، گروهى آن را مکى مى‏دانند ، و جمعى آن را مدنى مى‏شمرند ، ولى لحن آیاتش با سوره‏هاى مکى موافقتر است.

و با توجه به اینکه این سوره و سوره فلق طبق روایات با هم نازل شده ، و سورهفلق به عقیده جمع کثیرى مکى است این سوره نیز مى‏تواند مکى بوده باشد.

در فضیلت تلاوت این سوره روایات متعددى وارد شده از جمله اینکه در حدیثى مى‏خوانیم که پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) شدیدا بیمار شد ، جبرئیل و میکائیل ( دو فرشته بزرگ خدا ) نزد او آمدند ، جبرئیل نزد سر پیامبر نشست و میکائیل نزد

تفسیر نمونه ج : 27ص :469

پاى او ، جبرئیل سوره فلق را تلاوت کرد ، و پیغمبر را با آن در پناه خدا قرار داد ، و میکائیل سوره قل اعوذ برب الناس را.

در روایتى که از امام باقر (علیه‏السلام‏) نقل شده و قبلا به آن اشاره کردیم ، مى‏خوانیم : هر کسى در نماز وتر معوذتین ( سوره فلق و ناس ) و قل هو الله احد را بخواند به او گفته مى‏شود اى بنده خدا ! بشارت باد بر تو که خداوند نماز وتر تو را قبول کرد !

تفسیر نمونه ج : 27ص :470

سورة الناس‏

بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ قُلْ أَعُوذُ بِرَب النَّاسِ‏(1) مَلِکِ النَّاسِ‏(2) إِلَهِ النَّاسِ‏(3) مِن شرِّ الْوَسوَاسِ الخَْنَّاسِ‏(4) الَّذِى یُوَسوِس فى صدُورِ النَّاسِ‏(5) مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ‏(6)

ترجمه:

بنام خداوند بخشنده مهربان

1 -بگو پناهمى‏برم به پروردگار مردم.

2 -به مالک و حاکم مردم.

3 -به خدا و معبود مردم

4 -از شر وسواس خناس.

5 -که در سینه‏هاى انسانها وسوسه مى‏کند.

6 -خواه از جن باشد یا از انسان

تفسیر نمونه ج : 27ص :471

تفسیر : پناه مى‏برم به پروردگار مردم!

در این سوره که این آخرین سوره قرآن مجید است روى سخن را به شخص پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به عنوان سرمشق و مقتدا و پیشواى مردم کرده ، مى‏فرماید : بگو پناه مى‏برم به پروردگار مردم ( قل اعوذ برب الناس).

به مالک و حاکم مردم ( ملک الناس).

به خدا و معبود مردم ( اله الناس ) .

قابل توجه اینکه در اینجا روى سه وصف از اوصاف بزرگ خداوند ( ربوبیت و مالکیت و الوهیت ) تکیه شده است که همه آنها ارتباط مستقیمى به تربیت انسان ، و نجات او از چنگال وسوسه‏گران دارد.

البته منظور از پناه بردن به خدا این نیست که انسان تنها با زبان این جمله را بگوید ، بلکه باید با فکر و عقیده و عمل نیز خود را در پناه خدا قرار دهد ، از راههاى شیطانى ، برنامه‏هاى شیطانى ، افکار و تبلیغات شیطانى ، مجالس و محافل شیطانى ، خود را کنار کشد ، و در مسیر افکار و تبلیغات رحمانى جاى دهد، و گرنه انسانى که خود را در معرض طوفان آن وسوسه‏ها عملا قرار داده ، تنها با خواندن این سوره و گفتن این الفاظ بجائى نمى‏رسد.

با گفتن رب الناس اعتراف به ربوبیت پروردگار مى‏کند ، و خود را تحت تربیت او قرار مى‏دهد.

تفسیر نمونه ج : 27ص :472

با گفتن ملک الناس خود را ملک او مى‏داند ، و بنده سر بر فرمانش مى‏شود.

و با گفتن اله الناس در طریق عبودیت او گام مى‏نهد ، و از عبادت غیر او پرهیز مى‏کند ، بدون شک کسى که به این صفات سه‏گانه مؤمن باشد ، و خود را با هر سه هماهنگ سازد از شر وسوسه‏گران در امان خواهد بود .

در حقیقت این اوصاف سه‏گانه سه درس مهم تربیتى ، سه برنامه پیشگیرى ، و سه وسیله نجات از شر وسوسه‏گران است و انسان را در مقابل آنها بیمه مى‏کند.

لذا در آیه بعد مى‏افزاید : از شر وسواس خناس ( من شر الوسواس الخناس).

همان کسى که در سینه‏هاى انسانها وسوسه مى‏کند ( الذى یوسوس فى صدور الناس).

وسوسه‏گرانى از جن یا از انسان ( من الجنة و الناس).

واژه وسواس به گفته راغب در مفردات در اصل صداى آهسته‏اى است که از به هم خوردن زینت آلات برمى‏خیزد ! سپس به هر صداى آهسته گفته شده ، و بعد از آن به خطورات و افکار بد و نامطلوبى که در دل و جان انسان پیدا مى‏شود ، و شبیه صداى آهسته‏اى است که در گوش فرو مى‏خوانند اطلاق گردیده .

وسواس معنى مصدرى دارد ، ولى گاهى به معنى فاعل ( وسوسه‏گر ) نیز مى‏آید ، و در آیه مورد بحث به همین معنى است.

تفسیر نمونه ج : 27ص :473

خناس صیغه مبالغه از ماده خنوس ( بر وزن خسوف ) به معنى جمع شدن و عقب رفتن است ، این به خاطر آن است که شیاطین هنگامى که نام خدا برده مى‏شود عقب نشینى مى‏کنند ، و از آنجا که این امر غالبا با پنهان شدن توأم است این واژه به معنى اختفاء نیز آمده است .

بنابر این مفهوم آیات چنین است : بگو من از شر وسوسه‏گر شیطان صفتى که از نام خدا مى‏گریزد و پنهان مى‏گردد به خدا پناه مى‏برم.

اصولا شیاطین برنامه‏هاى خود را با مخفى کارى مى‏آمیزند ، و گاه چنان در گوش جان انسان مى‏دمند که انسان باور مى‏کند فکر ، فکر خود او است ، و از درون جانش جوشیده ، و همین باعث اغوا و گمراهى او مى‏شود ! کار شیطان تزیین است و مخفى کردن باطل در لعابى از حق ، و دروغ در پوسته‏اى از راست ، و گناه در لباس عبادت ، و گمراهى در پوشش هدایت.

خلاصه هم خودشان مخفى هستند ، و هم برنامه‏هایشان پنهان است ، و این هشدارى است به همه رهروان راه حق که منتظر نباشند شیاطین را در چهره و قیافه اصلى ببینند ، یا برنامه‏هایشان را در شکل انحرافى مشاهده کنند ، هرگز چنین نیست ، آنها وسواس خناسند ، و کارشان حقه و دروغ و نیرنگ و ریا کارى و ظاهرسازى و مخفى کردن حق .

اگر آنها در چهره اصلى ظاهر شوند ، اگر آنها باطل را با حق نیامیزند ، و اگر آنها صریح و صاف سخن بگویند به گفته على (علیه‏السلام‏) لم یخف على المرتادین : مطلب بر پویندگان راه خدا مخفى نمى‏شود ! آنها همیشه قسمتى از این مى‏گیرند ، و قسمتى از آن ، و به همآمیزند تا بر مردم مسلط شوند چنانکه امیر مؤمنان (علیه‏السلام‏) در ادامه همین سخن مى‏فرماید : فهنالک یستولى الشیطان على اولیائه

تفسیر نمونه ج : 27ص :474

تعبیر الذى یوسوس فى صدور الناس و انتخاب لفظ وسوسه و لفظ صدور ( سینه‏ها ) نیز تاکیدى بر این معنى است.

اینها همه از یکسو ، از سوى دیگر جمله من الجنة و الناس هشدار مى‏دهد که وسواسان خناس تنها در میان یک گروه و یک جماعت ، و در یک قشر و یک لباس نیستند ، در میان جن و انس پراکنده‏اند و در هر لباس و هر جماعتى یافت مى‏شوند ، باید مراقب همه آنها بود و بایداز شر همه آنها به خدا پناه برد.

دوستان ناباب ، همنشینهاى منحرف ، پیشوایان گمراه و ظالم ، کارگزاران جباران و طاغوتیان ، نویسندگان و گویندگان فاسد ، مکتبهاى الحادى و التقاطى ظاهر فریب ، وسائل ارتباط جمعى وسوسه‏گر ، همه اینها و غیر اینها در مفهوم گسترده وسواس خناس واردند که انسان باید از شر آنها به خدا پناه برد.

نکته‏ها:

1 -چرا به خدا پناه مى‏بریم ؟!

هر لحظه امکان انحراف براى انسان وجود دارد ، و اصولا وقتى خداوند به پیامبرش (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) دستور مى‏دهد که از شر وسواس خناس به خدا پناه برد دلیل بر امکان گرفتار شدن در دام خناسان و وسوسه‏گران است .

با اینکه پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به لطف الهى و با امدادهاى غیبى ، و سپردن خویشتن به خدا از هر گونه انحراف بیمه شده بود ولى با این حال این آیات را مى‏خواند ، و به او از شر وسواسان خناس پناه مى‏برد با این حال تکلیف دیگران روشن است.

اما نباید مایوس شد ، چرا که در مقابل این وسوسه‏گران مخرب ، فرشتگان آسمان بیارى بندگان مؤمن ، و رهروان راه حق مى‏آیند ، آرى مؤمنان تنها

تفسیر نمونه ج : 27ص :475

نیستند ، فرشتگان بر آنها نازل مى‏شود و آنها را کمک مى‏کنند : ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة ( فصلت - 30 ) .

ولى به هر حال هرگز نباید مغرور شد ، و خود را بى نیاز از موعظه و پند و تذکر و امدادهاى الهى دانست ، باید همیشه به او پناه برد همیشه بیدار بود و همیشه هشیار.

2 -در اینکه چرا ناس در سه آیه تکرار شده بعضى گفته‏اند به خاطر این است که در هر مورد به یک معنى است.

ولى ظاهر این است که براى تاکید روى عمومیت این صفات سه‏گانه خداوند است و در هر سه مورد معنى واحدى دارد.

3 -در روایتى از پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) مى‏خوانیم : ما من مؤمن الا و لقلبه فى صدره اذنان : اذن ینفث فیها الملک ، و اذن ینفث فیها الوسواس الخناس فیؤید الله المؤمن بالملک ، فهو قوله سبحانه : و ایدهم بروح منه : هر مؤمنى ، قلبش دو گوش دارد ، گوشى که فرشته در آن مى‏دمد ، و گوشى که وسواس خناس در آن مى‏دمد ، خداوند مؤمن را به وسیله فرشته تایید مى‏کند و این است معنى آیه و ایده بروح منه .

در حدیث پر معنى و تکان دهنده‏اى از امام صادق (علیه‏السلام‏) مى‏خوانیم : هنگامى که آیه و الذین اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم : کسانى که وقتى کار بدى انجام دهند یا به خویشتن ستم کنند خدا را یاد مى‏آورند و براى گناهانشان استغفار مى‏کنند نازل شد ، ابلیس بالاى

تفسیر نمونه ج : 27ص :476

کوهى در مکه رفت ، و با صداى بلند فریاد کشید ، و سران لشگرش را جمع کرد.

گفتند : اى آقاى ما ! چه شده است که ما را فرا خواندى ؟ گفت : این آیه نازل شده ( آیه‏اى که پشت مرا مى‏لرزاند و مایه نجات بشر است ) چه کسى مى‏تواند با آن مقابله کند ؟ یکى از شیاطین بزرگ گفت : من مى‏توانم ، نقشه‏ام چنین است و چنان ! ابلیس طرح او را نپسندید ! دیگرى برخاست و طرح خود را ارائه داد باز هم مقبول نیفتاد ! در اینجا وسواس خناس برخاست و گفت : من از عهده آن برمى‏آیم .

ابلیس گفت : از چه راه ؟ گفت : آنها را با وعده‏ها و آرزوها سرگرم مى‏کنم ، تا آلوده گناه شوند ، و هنگامى که گناه کردند توبه را از یادشان مى‏برم ! ابلیس گفت : تو مى‏توانى از عهده این کار برآیى ( نقشه‏ات بسیار ماهرانه و عالى است ) و این ماموریت را تا دامنه قیامت به او سپرد.

خداوندا ! ما را از شر همه این وسوسه‏گران و از شر تمام وسواسان خناس حفظ فرما.

پروردگارا ! دام سخت است ، و دشمن بیدار استو نقشه‏هایش مخفى و پنهان ، و جز با لطف تو نجات ممکن نیست.

بارالها ! نمى‏دانیم چگونه شکر این نعمت بزرگ را به درگاه تو بگزاریم که بر ما منت نهادى و این افتخار بزرگ و توفیق را نصیب کردى که در این

تفسیر نمونه ج : 27ص :477

ساعت و بعد از حدود 15 سال این تفسیر را به پایان برسانیم.

خدایا ! تو مى‏دانى در این لحظه نشاطى توصیف‏ناپذیر ، شادمانى و شعفى آمیخته با شکر در سراسر وجود ما موج مى‏زند ، احساسى که با هیچ بیانى توانائى شرح و شکر آن را نداریم ، دست به درگاهت برمى‏داریم و عرض مى‏کنیم : آفریدگارا ! ممکن است در تفسیر این آیات گرفتار لغزشهائى شده باشیم ، تو همه آنها را بر ما ببخش ، و امیدواریم بندگان تو نیز بر ما ببخشند .

و در آخرین جمله عرض مى‏کنیم : اى خداى رحیم و مهربان این خدمت ناچیز را از همه ما بکرمت قبول فرما ، و ذخر معاد و روز جزاى ما قرار ده و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین .

پایان سوره ناس و پایان جلد 27 در تاریخ 1366 / 4 / 14 برابر با هشتم ذیقده 1407 قمرى تفسیر نمونه پایان یافت.

سایت اندیشه قم